सुदूरपश्चिमका मौलिक लोकगीतहरूको इतिहास छ । डाँडाकाँडा र गाउँबस्तीसँगै अन्तरकुन्तरमा संस्कारजन्य परम्परा र मनोरञ्जनको सर्वप्रिय जुनकिरी बनेर उज्यालो छरिरहेका छन् यस क्षेत्रका लोकगीतले । लोकजीवनका अनुभव, संस्कार, संस्कृति, मायाप्रेम, विरह, सुखदुःख, सबै–सबै लोकगीतका माध्यमबाट व्यक्त भइरहेका हुन्छन् ।
गोठालो जाँदा, खेतीकिसानी, घाँसदाउराको जोहो गर्न जाँदा, चाडपर्व, मेलामहोत्सव, संस्कारकर्म, पूजा अनुष्ठानलगायतका धार्मिक–सांस्कृतिक परम्परा निर्बाह गर्दा यहाँका सुरिला लोकभाकाहरू सदैव गुञ्जिरहन्छन् । यी लोकगीतहरूका मधुरवाणीहरू र सुरिला स्वरहरू नगुञ्जिएसम्म न त संस्कारजन्य कर्महरू र पूजा अनुष्ठानहरू पूर्ण हुन्छन् । न धीत मर्छ न त थकान मेटिन्छ । बालापनको साथी, छोर्याट्टा–छोर्याट्टीको बैंसको पिरती र बुढेसकालको मंगलाचरण यहाँका लोकगीतहरू नै हुन पुगेका छन् ।
काली–कर्णाली क्षेत्रका लोकगीतहरू शरद ऋतुको जुनेली रात बनेर प्रत्येक महिला पुरुषको मन–मनमा उज्यालो छरिरहेका हुन्छन् । दुःख पीडाले आक्रान्त बनेका यहाँका जनजनका मनहरू न्याउल्या (डेउडा), ठाडीभाका, चैत, चाँचरी, धमारी, होरीलगायतका लोकगीतहरू गाएर नै आनन्दको अनुभूति गर्छन् । पहाडमा गुराँस, प्याउली र प्रत्येक घरका आली र कान्लामा हजारी फूल फुलेझैं प्रत्येक सुदूरपश्चिमवासीका मनमा लोकभाकाका सुवासिला आस्थाका फूलहरू ढकमक्क भएर फुलेर सुवास छरिरहेका हुन्छन् ।
यस प्रदेशको प्राकृतिक सम्पदा, आर्थिक विकास, सामाजिक जागरण, सांस्कृतिक विरासत, राजनीतिक अवस्था, अनि व्यक्तिविशेषको वीरता, पुर्खाको इतिहास, सांस्कृतिक विरासत, धार्मिक विश्वास, नैतिक आचरण, जीवनको सार्थकता, पारिवारिक सम्बन्ध, अभाव, जवानी, मित्र प्रेम, बैगुनीको पीडा, अविश्वासको खाडल, तन्नेरीका पिरती, लोग्नेस्वास्नीको झगडा, जातीय विभेद, सामाजिक उत्पीडन, समयको माग, गाउँघरको विकास, देवदेवस्थलको महिमा जस्ता धेरै विषयवस्तुहरूको दरिलो र भरिलो गुन्टो लोकगीतले बोकेका हुन्छन् ।
परम्परागत मौलिक न्याउल्या (डेउडा), ठाडीभाका, फाग, मागल, ढुस्को, चाँचरी, चैतलगायतका लोकगीतहरूको उपस्थिति भएन भने जुनसुकै कार्यक्रममा वातावरण नै अत्यास लाग्दो हुने गरेको छ । नेपाली भाषाका चलचित्र, सुगम संगीत र लोकदोहोरीमा समेत सुदूरपश्चिम प्रदेशका भाकाको उपस्थितिले यहाँको लोकगीतको धरातल फराकिलो हुँदै गएको पाइन्छ । काठमाडौंको टुँडिखेल र खुलामञ्चदेखि अमेरिका, अस्ट्रेलिया, जापानलगायतका अडिटोरियम हलसम्म यस क्षेत्रका लोक डेउडा र गौराका तथा मागलहरू गुञ्जिनुले सुदूरका लोकगीतका लागि सुखद पक्षको संकेत गरेको छ ।
